Η σημασία της ψυχικής ανθεκτικότητας στην ομαλή ανάπτυξη των παιδιών.

Αρβανιτάκη Μαρίτα- BA in Psychology

Είναι γεγονός ότι η φυσιολογική και μη, ανάπτυξη των παιδιών ταυτόχρονα με τους βιολογικούς και ψυχολογικούς παράγοντες, εξαρτάται από το κοινωνικό-πολιτιστικό  περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνουν. Το οικολογικό μοντέλο του Βronfenbrenner (1994) περιγράφει την ποικιλία και την πολυπλοκότητα αλληλεξαρτώμενων δομών, οι οποίες απαρτίζουν το περιβάλλον μέσα στο οποίο αναπτύσσετε ένα άτομο.

Το άμεσο περιβάλλον του παιδιού (μεσοσύστημα) απαρτίζεται από την οικογένεια, το σχολείο και τη γειτονιά, ενώ, το έμμεσο περιβάλλον του (εξωσύστημα) αποτελείται από την εκτεταμένη οικογένεια, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, τον χώρο εργασίας και τις (μακροσύστημα) αξίες, νόμους και συνήθειες(κουλτούρα), οι οποίες ισχύουν στην εκάστοτε κοινωνία. Το παιδί (μικροσύστημα) τοποθετείται στο κέντρο αυτών των άμεσων και  έμμεσων επιδράσεων,  οι οποίες σχηματίζουν την ταυτότητα, τη συμπεριφορά, τις μαθησιακές εμπειρίες και τους στόχους που επιδιώκει κάθε άτομο (Βronfenbrenner, 1994). Επομένως, αυτές οι κοινωνικές και περιβαλλοντικές δομές έχουν θετικές ή αρνητικές επιδράσεις στην ανάπτυξη του παιδιού (Sameroff, 2010). Ο όρος ψυχική ανθεκτικότητα χρησιμοποιείται συχνά για την κατανόηση των επιρροών που έχουν τα κοινωνικό- οικολογικά συστήματα στο άτομο και κατ’ επέκταση στα παιδιά.

Η ψυχική ανθεκτικότητα αναφέρεται στο τρόπο που  τα παιδιά αντιμετωπίζουν αντιξοότητες και δυσμενείς καταστάσεις, ώστε να πραγματοποιούν επιτυχώς προσωπικούς στόχους για το μέλλον τους (Rutter,2007). Η ψυχική ανθεκτικότητα δεν είναι σταθερό χαρακτηριστικό του παιδιού, κυμαίνεται ανάλογα με το είδος, το περιεχόμενο ενός ψυχοπαθητικού παράγοντα και άλλους παρεμφερείς αρνητικούς παράγοντες  (Rutter,2012). Είναι γνωστό ότι, παιδιά τα οποία αντιμετωπίζουν  παράγοντες υψηλής επικινδυνότητας, όπως σχολική βία ή ένα γονικό διαζύγιο είναι επιρρεπείς στην εμφάνιση ψυχοπαθολογικών συμπτωμάτων (Evans, Li & Whipple, 2013). Αντίθετα, ένα άτομο ή μία κατάσταση, η οποία μειώνει τις πιθανότητες να αναπτύξει ένα παιδί μια διαταραχή, λειτουργούν ως προστατευτικοί παράγοντες.

Οι πιο γνωστοί προστατευτικοί παράγοντες που προάγουν την ψυχική ανθεκτικότητα σε παιδιά και εφήβους αφορούν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά του ατόμου, της οικογένειας και του σχολείου- κοινότητας. Οι προστατευτικοί παράγοντες κυμαίνονται σε μέγεθος και έκταση και δεν είναι απαραίτητο να συνυπάρχουν και οι τρεις ταυτόχρονα. Τα παρακάτω γνωρίσματα δημιουργούν μία «προστατευτική τριάδα» , η οποία συμβάλλει στην ανάπτυξη υγιών συμπεριφορών και στην αντιμετώπιση δυσμενών καταστάσεων.

           Ειδικότερα:

• Στις ικανότητες του ατόμου παρατηρούνται η καλή νοητική λειτουργία, η ευπροσάρμοστη συμπεριφορά, η αυτοπεποίθηση, η υψηλή αυτοεκτίμηση, το ταλέντο σε κάποιον τομέα και η πίστη.
• Στα χαρακτηριστικά της οικογένειας διακρίνονται η ύπαρξη προστατευτικής γονικής φροντίδας, η οικογενειακή συνοχή, οι υψηλές προσδοκίες, τα κοινωνικό-οικονομικά πλεονεκτήματα και οι διασυνδέσεις με οικογενειακά υποστηρικτικά δίκτυα.
• Στις δυναμικές του σχολείου και της κοινότητας διακρίνονται οι ενήλικές εκτός του οικογενειακού περιβάλλοντος που προωθούν την ευημερία των παιδιών (εκπαιδευτικοί, δάσκαλοι κτλ.), οι διασυνδέσεις με κοινωνικές οργανώσεις και η παρουσία σε λειτουργικά σχολεία υψηλών προδιαγραφών (Luthar, 2006).

 Εν κατακλείδι, η φυσιολογική ανάπτυξη των παιδιών μπορεί να διακινδυνεύσει λόγω επικίνδυνων παραγόντων στους οποίους περιλαμβάνονται έντονες ψυχοπαθητικές καταστάσεις και χρόνιες αντιξοότητες. Ωστόσο, η ψυχική ανθεκτικότητα θεωρείται μία δυναμική διαδικασία, η οποία επιφέρει <<καλούς καρπούς>> ακόμα και σε ένα αντίξοο περιβάλλον. Συνεπώς, η διαθεσιμότητα ενός υποστηρικτικού συγγενή ή δασκάλου, ένα καλύτερο μαθησιακό περιβάλλον, η κοινοτική ασφάλεια ή οι επαρκείς οικογενειακοί πόροι μπορούν αποτελεσματικά να αλλάξουν την πορεία της ανάπτυξης ενός παιδιού. (Weisz, John R., et al., 2005). 

Αρβανιτάκη Μαρίτα- BA in Psychology

ΕΠΙΛΟΓΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ:

Bronfenbrenner, U. (1994). Ecological models of human development. In T. Husen & T. N. Postlethwaite (Eds.), International encyclopedia of education (2nd ed., Vol. 3, pp. 1643–1647). Oxford, England: Pergamon Press/ Elsevier Science.

Evans, G. W., Li, D., & Whipple, S. S. (2013). Cumulative risk and child development. Psychological Bulletin, 139(6), 1342.

Luthar, Suniya S. “Resilience in development: A synthesis of research across five decades.” (2006).

Rutter, Michael. “Resilience as a dynamic concept.” Development and psychopathology 24.02 (2012): 335-344.

Rutter, Michael. “Annual research review: resilience–clinical implications.”Journal of Child Psychology and Psychiatry 54.4 (2013): 474-487.

Sameroff, A. (2010), A Unified Theory of Development: A Dialectic Integration of Nature and Nurture. Child Development, 81: 6–22. doi: 10.1111/j.1467-8624.2009.01378.x